Software slijt! Hoe dan?

De tand des tijds tast alles aan. Zelfs software. In dit artikel wil ik ingaan op de manier waarop ook software slijt. Een slijtage die grotendeels onzichtbaar is, moeilijk te constateren en lang niet zo intuïtief als de fysieke slijtage van apparaten, kleren, onze lichamen en andere tastbare zaken. Software slijtage vormt een substantieel risico - op oplopende kosten en haperende bedrijfsvoering. Het is van belang je bewust te zijn van deze slijtage - en er gepaste maatregelen voor te nemen. In dit arikel vertel ik je meer over wat voor vormen de slijtage van software kan aannemen en wat je daartegen kunt doen.

Slijtage = Verminderde Toepasbaarheid

De eerste associatie bij het woord slijtage is fysieke slijtage. Fysieke slijtage is goed te begrijpen en is vaak te zien of te horen. Voorwerpen blijken versleten als ze er niet meer zo fris en nieuw uitzien en in gebruik niet meer zo goed functioneren. Vale plekken, krasjes en butsen, piepen en kraken, knarsen, horten en stoten. Deze slijtage komt door gebruik en door invloed van elementen zoals weer en wind.

Van iets grotere afstand beschouwd is slijtage meer dan deze tastbare aantasting van de fysieke gesteldheid. Slijtage is afname van de bruikbaarheid en (daardoor) daling van waarde; de onstuitbare invloed van de onzichtbare tand des tijds.

Een paar voorbeelden.

• Ik kan de nieuwste versie van diverse apps voor iOS niet meer installeren op mijn iPad 2. Hoewel het apparaat nog prima functioneert, loopt hiermee de toepasbaarheid van het device snel terug vanwege het omringende ecosysteem.

• Een nooit gebruikte, ZGAN overhead-projector. Fysiek onaangetast, in ideale omstandigheden bewaard. Maar wat moet je er nog mee? En wil iemand nog een CD- wisselaar, een Rolodex of een rekenlineaal?

• Mijn ouders waren zo enthousiast over hun Simca 1100 automobiel (in 1976) dat ze er nog eentje gekocht hebben. Deze auto heeft onder ideale omstandigheden 40 jaar staan wachten, heeft ieder jaar een klein stukje gereden en is in optimale conditie. Deze auto voldoet niet aan huidige regelgeving. Belangrijker nog: Simca is als merk verdwenen. Er is geen netwerk van dealers, er zijn geen monteurs met kennis van Simca modellen en er zijn geen onderdelen te bestellen. Ook al zou onze Simca 1100 succesvol uit de motteballen op de weg kunnen worden gebracht, het gebruik zou van korte duur zijn.

• Ooit de koning van de tekstverwerkers: WordPerfect. Met het fameuze "onderwaterscherm". Op 5.25" floppy disks, nog in de verpakking, heb ik een verse kopie van WordPerfect 5.0 uit 1988, geschikt voor PC Dos 3.x. Van fysieke slijtage is geen sprake. Het moge duidelijk zijn dat afgezien van de nostalgie wellicht dit geen enkele waarde heeft. De disks zijn niet te lezen, PC Dos wordt niet meer gebruikt en de functionaliteit van WP 5.0 is volstrekt onacceptabel voor gebruikers anno 2019.

• Stel dat we een cryogeen bewaarde mens uit 1965 (of neem een willekeurig ander jaartal van zeg meer dan tien jaar geleden) tot leven zouden kunnen wekken. Lichamelijk in prima conditie en geestelijk fit - met alle kennis en vaardigheden die deze persoon in 1965 tot een goed functionerend lid van de maatschappij maakten. Hoe zou deze persoon in 2019 uit de voeten kunnen?

De afname van bruikbaarheid en waarde kan met verschillende aspecten verbonden zijn. De relevantie en bruikbaarheid kunnen in de loop der tijd sterk teruglopen - zoals bij de overheadprojector of het wasbord en de gloeilamp of zelfs mijn wegenkaart uit 1987. Ook wijzigende regelgeving, omgangsvormen en beveiligingsnormen kunnen de oorzaak zijn van verminderde toepasbaarheid - zoals bij gebouwen met asbest-gebaseerde materialen, met bivakmutsen of bij de Stint.

Mode is een aspect - mijn nooit gedragen broek uit 1995 kan niet op goedkeuring rekenen van mijn directe omgeving en websites uit 2002 vallen nu bepaald uit de toon onder consumenten.

Een belangrijke factor die de inzetbaarheid van middelen bepaalt is ook de beschikbare kennis voor gebruik, beheer en onderhoud - zoals bij de Quipu's (het onontcijferbare knopenschrift van de Inca's, zie afbeelding hiernaast).

De verkrijgbaarheid van reserveonderdelen speelt mee - de Simca 1100 kan vast een poosje rijden maar zodra er vervanging van componenten aan de orde is zal de economische slijtage blijken.

Problemen met interactie en integratie met andere systemen, processen en technologieën kan ook slijtage - ofwel verminderde toepasbaarheid - aan het licht brengen. Een herintreder kan in sommige branches zonder bijscholing niet aan de slag. Mijn thermische printer met RS232C interface kan vanuit huidige computers niet meer aangestuurd worden. Mijn al genoemde iPad 2 uit 2011 is op deze manier gesleten: iOS 9.x is de hoogste versie die het apparaat ondersteunt, en apps die van hogere iOS versies uitgaan kan ik niet gebruiken.

Economische theorie over vervanging van bedrijfsmiddelen rept over economische slijtage: middelen kunnen technische nog prima een poosje meekunnen, maar versleten zijn omdat ze niet meer kostenefficiënt kunnen worden ingezet - in vergelijking tot beschikbare alternatieven.

Slijtage van Software

Het slijten van software is niet fysiek van karakter. Het gaat niet om bits die omvallen of bytes die kwijtraken. Het gaat om verminderde toepasbaarheid van software - en als gevolg daarvan mogelijk oplopende risico's en kosten. Ieder systeem, iedere applicatie is daaraan onderhevig, vanaf het moment van opleveren. Toegepast op software kan slijtage bijvoorbeeld deze vormen aannemen:

• bruikbaarheid of relevantie - een applicatie sluit steeds minder aan bij de werkelijkheid en gebruikers doen delen van hun werk buiten de applicatie heen

• teruglopende kostenefficiency - het uitvoeren van businesstaken via de applicatie is in vergelijking tot alternatieven onacceptabel omslachtig en/of het operationeel beheer van de applicatie (zoals kosten van licenties en management omgevingen) wordt steeds duurder en is gezien de businessopbrengsten niet langer gerechtvaardigd

• uit de mode - applicaties die niet meer geaccepteerd worden door nieuwe generaties medewerkers - en ook steeds minder door bestaande gebruikers

• schaarse kennis - programma-code die alleen onderhouden kan worden door specialisten met schaarse kennis en steeds zeldzamere vaardigheden en applicaties die alleen in de lucht kan worden gehouden door Henk (die nu wel heel dicht bij zijn pensioen zit)

• gebrek aan onderdelen - software die gebruikmaakt van libraries en platformen waar geen onderhoud meer op plaats vindt

• problematische integratie - een applicatie die samenwerkt met inmiddels afgedankte systemen, data nodig heeft van niet meer beschikbare externe bronnen of van industriestandaarden die achterhaald raken

• tekortschieten ten aanzien van regelgeving en beveiligingsnormen - software met persoonlijke informatie maar geen AVG compliance, applicaties met zwakke authenticatiemechanismen of zelfs bekende beveiligingslekken of software die afwijkt van de architectuurrichtlijnen en huidige inzichten

Onderhoud!

Onderhoud is de activiteit die tot doel heeft om slijtage tegen te gaan: om de toepasbaarheid van een bedrijfsmiddel op een gewenst peil te houden. Onderhoud is dus gericht op tegenmaatregelen die de hierboven beschreven slijtage-aspecten moeten ondervangen. Zonder TLC (tender love & care) voor applicaties - in de vorm van onderhoud - zal de software slijten en wordt deze minder waard voor een organisatie. De software kan op termijn zelfs een substantiële kostenbron en oplopend risico vormen.

Voor iedere applicatie moet een eigenaar bekend zijn die verantwoordelijk is voor het plannen en uivoeren van het onderhoud. Periodiek - minimaal jaarlijks - zou deze eigenaar het onderhoudsplan moeten bijstellen op basis van een inschatting van de huidige staat van de applicatie. De basis voor onderhoudsplanning door applicatie-eigenaren wordt gevormd door goed en actueel inzicht in de technische staat van applicaties en de context waarin zij zich bevinden. In dit inzicht zijn de gevolgen van slijtage door inwerking van de tand des tijds en de consequenties en risico's duidelijk vastgesteld.

Het kan overigens een bewuste beslissing zijn om de toepasbaarheid van een applicatie te laten teruglopen. Als de applicatie gaat worden uitgefaseerd of op een andere manier wordt gebruikt dan voorheen, dan zijn de onderhoudsinspanningen die nodig zijn om de oorspronkelijke toepasbaarheid in stand te houden mogelijk niet gerechtvaardigd.